1. Bệnh đái tháo đường là gì?
Đái tháo đường (ĐTĐ) là bệnh rối loạn chuyển hóa được đặc trưng bởi tình trạng tăng đường huyết, là hậu quả của thiếu hụt Insulin hoặc bất thường trong hoạt động Insulin hoặc cả hai. Tăng đường huyết mạn tính đi kèm với tổn thương lâu dài ở các cơ quan như mắt, thận, thần kinh và mạch máu.
Phân loại bệnh ĐTĐ:
Type 1: thiếu tuyệt đối hócmôn insulin thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên (khoảng 90% số trẻ ĐTĐ)
Type 2: đề kháng hócmôn insulin đa số gặp ở trẻ thừa cân, béo phì và ngày càng tăng do lối sống thụ động và ít vận động thể lực.
Hiện tại người dân vẫn cho rằng bệnh đái tháo đường chỉ gặp ở người lớn tuổi tuy nhiên bệnh này cũng gặp ở trẻ em, đặc biệt lứa tuổi thanh thiếu niên. Do vậy việc phát hiện bệnh trễ và trẻ vào viện khi đã có biến chứng cấp tính thường gặp là nhiễm toan ceton, có nhiều trường hợp nặng hôn mê đe dọa tính mạng.
2. Biểu hiện bệnh đái tháo đường ở trẻ em
Đối với trẻ ĐTĐ type 1: biểu hiện điển hình với 3 nhiều: ăn nhiều, tiểu nhiều, gầy sút cân nhanh, nhiều. Trẻ thường đến bệnh viện và được chẩn đoán trong tình trạng đã có biến chứng cấp nhiễm toan ceton: đau bung, nôn ói, tiêu chảy, lừ đừ, thở nhanh, tim nhanh, nặng có thể hôn mê.
Đối với trẻ ĐTĐ type 2: biểu hiện đa dạng,đa số không triệu chứng phát hiện tình cờ: thường thừa cân béo phì, có gai đen hay gia đình có người bị ĐTĐ type 2
3. Tầm soát bệnh đái tháo đường type 2 ở trẻ em:
3.1 Những trẻ nào cần được tầm soát:
Trẻ có thừa cân (BMI > 85th theo tuổi) và có người trong gia đình bị ĐTĐ type 2 hoặc có các triệu chứng đề kháng insulin (gai đen vùng cổ, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, buồng trứng đa nang)
3.2 Thời điểm và xét nghiệm được lựa chọn:
Trẻ được tầm soát ĐTĐ type 2 khi được 10 tuổi hoặc khi bắt đầu dậy thì, trẻ sẽ được tầm soát mỗi 2 năm và sử dụng xét nghiệm đường máu lúc đói (theo ADA) hoặc nghiệm pháp dung nạp đường (theo WHO)
4. Chẩn đoán bệnh đái tháo đường trẻ em:
Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh ĐTĐ có 1 trong các tiêu chuẩn:
+ Đường máu lúc đói ≥ 7 mmol/l
+ Đường máu sau làm nghiệp pháp dung nạp đường ≥ 11.1 mmol/l
+ HbA1c ≥ 6.5%
+ Nếu trẻ có triệu chứng 3 nhiều và đướng máu bất kì thời điểm nào ≥ 11.1 mmol/l
+ Nếu trẻ không có triệu chứng các xét nghiệm nên lặp lại 2 lần.
5. Điều trị và quảnh lí trẻ bị đái tháo đường:
Đối với ĐTĐ type 1: trẻ phải được chích hócmôn insulin thay thế suốt đời, điều chỉnh liều để đath được kiểm soát đường máu cũng như phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần.
Đối với trẻ ĐTĐ type 2: tùy thuộc vào mức độ nặng và giai đoạn của bệnh để lựa chọn và phối hợp các phương pháp điềutrị thích hợp: thay đổi lối sống, thuốc uống và chích Insulin thay thế.
Ngoài ra cần phối hợp giữa thuốc, chế độ ăn uống sinh hoạt và tập luyện thể lực hợp lí cần chăm lo tới tâm lí và hòa nhập ở trường và xã hội. Điều này cần sự đồng hành giữa gia đình, thầy thuốc, nhà trường và toàn xã hội.
Trẻ cần được tái khám để theo dõi và kiểm soát đường máu, phát hiện và dự phòng các biến chứng cấp và lâu dài do bệnh hay do thuốc điều trị, điều chỉnh các rối loạn đồng mắc.
6. Biến chứng nếu trẻ không kiểm soát tốt đường máu:
Cấp tính:
+ Nhiễm toan ceton: nôn ói, đau bụng, tiêu chảy, thơt nhanh, hôn mê có thể đe dọa tính mạng
+ Hôn mê tăng thẩm thấu: gặp ở trẻ ĐTĐ type 2
+ Hạ đường huyết đặc biệt với trẻ đang điều trị với Insulin, trẻ và gia đình cần biết cách nhận biết và xử lí đúng ban đầu tai nhà.
Lâu dài: tổn thương mạch máu ở thận, mắt, tim, não: suy thận, mù lòa, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim.
Gây suy giảm miễn dịch làm tăng nguy cơ mắc và tử vong do các bệnh nhiễm trùng, đặc biệt hiện nay là Covid 19.
7. Chăm sóc trẻ đái tháo đường:
+ Chế độ ăn: thực hiện chế độ ăn lành mạnh: giảm cacsloaij đường chế biến thay vào đó là các laoij ngũ cốc thô, đối với trẻ em không áp dụng các chệ ăn ăn kiêng quá nghiêm ngặt vì cần đảm bảo dinh dưỡng để trẻ phát triển về thể chất. cần điều chỉnh liều thuốc đểcân bằng giữa mục tiêu kiểm soát đường máu và sự phát triển cảu trẻ.
+ Hoạt động thể lực: tăng cường các hoạt động thể lục phù hợp lứa tuổi.
+ Theo dõi đường máu: thử đường máu tại nhà, ít nhất 2 lần/ ngày, có thể dùng các phương tiện theo dõi đường máu liên tục nếu có thể.
+ Chăm sóc khi trẻ bị bệnh: không ngừng insulin đột ngột vì có thể làm trẻ bị hôn mê nhiễm toan ceton.
8. Dự phòng bệnh đái tháo đường trẻ em:
Thay đổi lối sống: giảm ttiêu thụ ccác thức ăn quá nhiều năng lương (đồ ăn nhanh, nước ngọt) và tăng hoạt động thể lực.
Điều chỉnh các bữa ăn ở trường học, giáo dục và tạo môi trường phát triển sức khỏe và các hoạt động thể chất cho trẻ.
9. Quản lí trẻ đái tháo đường tại Bẹnh viện Nhi đồng Đồng Nai:
Khoảng 10 năm nay Khoa Huyết học thần kinh, Bệnh viện Nhi đồng Đồng Nai trở thành đơn vị chẩn đoán, điều trị và quản lí bệnh nhi đái tháo đường. Hiện tại có gần 40 trẻ đái tháo đường đang được quảm lí tại phòng khám ngoại trú.
Gia đình cần đưa trẻ đến khám tại phòng khám ngoại trú về đái tháo đường nếu trẻ có các triệu chứng 3 nhiều: ăn nhiều, tiểu nhiều, gầy nhiều hay tầm soát trên các trẻ có yếu tố nguy cơ cao: thừa cân béo phì, có gai đen, tiền sử gia đình có người đái tháo đường type 2, bé có rối loạn khác như: tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, buồng trứng đa nang.
Gia đình và nhà trường cần phối hợp với bác sĩ để đảm bảo trẻ được điều trị tốt nhất. Không tự ý ngưng hay thay đổi liều thuốc đột ngột, đặc biệt với insulin vì dễ đưa tới hạ đường huyết hay nhiễm toan ceton, nguy hiểm tính mạng cho trẻ. Cần tự thử đường máu và ghi chép đày đủ mang đi khi tái khám để bác sĩ có căn cứ điều chỉnh liều thuốc cho phù hợp.
Hướng dẫn trẻ và người nhà sử dụng bút tiêm Insulin
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Y tế (2015), Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp trẻ em, trang 632 - 638
2. Bộ Y tế (2014), Hướng đẫn chẩn đoán và điều trị bệnh nội tiết chuyển hóa, trang 174 - 183
3. Huỳnh Thị Vũ Quỳnh (2018), Bài giảng sau đại học Đái tháo đường trẻ em
4. CLAN (2008), Cẩm nang hướng dẫn chăm sóc trẻ em và thanh thiếu niên bệnh tiểu đường.
5. ISPAD (2018), Clinical Practice Consensus Guidleline, Wiley
6. ADA (2017), Standards of Medical Care in Diabetes – 2017, The Journal of Clinical and Applied Research and Education, S64 – S74.
7. Alemzadeh Ramin, Ali Omar (2011), “Diabetes Mellitus in Children”, Nelson Textbook of Pediatrics, 19th ed., Elsevier Inc., p.1968 - 1990.